Vách ngăn là một bộ phận không thể thiếu cấu thành nên không gian kiến trúc. Nó được sử dụng từ rất sớm để bảo vệ con người chống lại thiên nhiên khắc nghiệt, thú dữ, đánh dấu không gian chung - riêng... Vách ngăn được sử dụng phát triển theo trình độ phát triển của khoa học công nghệ và cũng được sử dụng rộng khắp với nhiều không gian chức năng khác nhau, phù hợp văn hoá từng vùng - miền và quốc gia khác nhau.
Ở Việt Nam, vách ngăn được sử dụng tương đối phong phú bởi nhiều chủng loại vật liệu khác nhau, từ những vật liệu xây dựng cổ xưa nhất là tre nứa đến những vật liệu hiện đại như composit, nhôm, kính... Vách ngăn được nghiên cứu phát triển phong phú dưới các loại hình khác nhau như vách ngăn cố định mang tính chắc chắn, vách ngăn di động mang tính năng động, vách ngăn sử dụng chất liệu cứng và mềm, vách ngăn chống nước, vách ngăn đóng và mở như là bình phong tạo không gian e ấp, vách ngăn kính bao che bảo vệ nhưng không chia cắt không gian và mang tính ước lệ...
Trong nhà ở, vách ngăn đóng một vai trò quyết định tạo nên không gian phong phú và phong cách riêng cho gia chủ. Do điều kiện kinh tế, văn hoá xã hội, vách ngăn càng trở nên đặc biệt hữu dụng trong việc thiết kế nhà ở cho người Việt.
Nói đến một căn hộ lý tưởng hay căn nhà lý tưởng, cần khẳng định là không có bất kỳ một căn hộ hay căn nhà lý tưởng chung cho tất cả chủ thể khác nhau.
Để có thể thiết kế tạo dựng một căn hộ lý tưởng chúng ta cần nắm rõ những không gian tối thiểu chung cho nhu cầu ở - các bộ phận cấu thành nên căn hộ ở gồm: Khối ngủ; Sinh hoạt chung; Phòng làm việc học tập; Phòng ăn, bếp; Không gian tín ngưỡng; Các khu phụ và vệ sinh; Giao thông gắn kết các bộ phận với nhau.
Thứ hai, chúng ta cần biết đầy đủ các yếu tố tác động tới việc nghiên cứu thiết kế:
+ Các nhu cầu có thể lượng hoá được. Mỗi chủ thể đều có những nhu cầu khác nhau về điều kiện sống lý tưởng. Số lượng người sống trong căn hộ, nhu cầu diện tích sử dụng, có bao nhiêu thế hệ sống chung?
+ Nhu cầu không thể lượng hoá: văn hoá. Để đảm bảo yếu tố văn hoá, người KTS phải hiểu rõ nghề nghiệp của chủ nhà, các yếu tố cấu thành nên văn hoá của gia đình ấy. Trong gia đình có bao nhiêu thế hệ, trình độ văn hoá và tập quán của từng cá thể.
+ Thoả mãn kinh tế: Trên thực tế các căn hộ được thiết kế có diện tích phổ biến từ khoảng 60 - 110 m2. Với căn hộ phổ biến về diện tích như vậy, nhất thiết cần sử dụng vách ngăn. Để tạo không gian linh động khác nhau cho phù hợp với nhu cầu sử dụng và cả kinh tế của gia chủ, cần chọn được vật liệu vách ngăn phù hợp.
Sẽ không là lý tưởng nếu vách ngăn chỉ thực hiện một chức năng ngăn chia không gian mà bỏ qua hàng loạt các chức năng sống khác như: trang trí, an toàn...
Thực tế, không có nhiều loại vách ngăn thay thế được một cách hoàn toàn các đặc tính của vật liệu gạch truyền thống. Xét về đặc tính lý hóa, gạch nung truyền thống là loại vật liệu có giá thành rẻ, dễ thi công, dễ trang trí và có độ bền vững với môi trường nóng ẩm cao, có hệ thống cung cấp rộng khắp, đội ngũ thợ thi công lành nghề đông đảo, độ cứng lớn và dễ dàng cho việc trang trí, tạo hình theo kiến trúc. Với các vật liệu còn lại như các loại gạch không nung, vật liệu 3D, tuy có độ bền lý hóa có thể tương đương, nhưng tương đối phức tạp về mặt thi công, đòi hỏi thiết bị và công nhân lành nghề, khả năng phổ biến cung cấp vật liệu công nghệ còn ít, khả năng gia công tạo hình có kém hơn và độ cứng thấp hơn ảnh hưởng nhiều đến khả năng trang trí như treo, gắn các thiết bị lên vách.
Với các loại vật liệu thạch cao, vách gỗ, composite... việc tạo hình là rất tốt, phù hợp với việc trang trí nội thất do có thể uốn cong, sóng lượn, nhưng độ bền cơ lý hóa thấp, khả năng chịu tác động của môi trường không cao, đòi hỏi người sử dụng phải biết giữ gìn, tuổi thọ của kết cấu kém.
Với vật liệu ngăn chia bằng kính có ưu điểm về độ sáng bóng, độ trong suốt cao, rất thích hợp cho các loại vách ngăn chia, nhưng cũng không thể thay thế 100% vách trong một không gian sống mà gần như chỉ sử dụng cho vách mặt tiền công trình và một số những mảng ngăn chia nhẹ giữa hai không gian liền kề.
Như vậy, vách ngăn nhẹ cho không gian sống thay thế cho các vật liệu gạch nung truyền thống là xu hướng tất yếu, tuy nhiên tại thời điểm hiện tại, vách ngăn lý tưởng nhất cho không gian sống có thể là sử dụng tổ hợp nhiều loại vách ngăn khác nhau trên cơ sở tận dụng ưu điểm đặc tính của từng chủng loại vật liệu vách ngăn hiện đại.
Các không gian có thể sử dụng vách ngăn một cách hữu dụng
Việc sử dụng vật liệu hay loại vách ngăn cho các không gian bộ phận liên hệ với nhau logic, phù hợp cần dựa vào tính chất nhu cầu và công năng sử dụng trong từng điều kiện cụ thể.
Phòng ngủ bố mẹ nên sử dụng vách cố định với chức năng khác trong căn hộ để tạo sự yên tĩnh và riêng biệt. Với những gia chủ trẻ, không gian ngủ ngăn cách không gian phụ nên sử dụng vách ngăn kính, vẫn đảm bảo không bị ẩm ướt và mùi. Trường hợp có con nhỏ chưa thể tách không gian riêng biệt, bố trí để con ngủ cùng phòng tiện cho việc chăm sóc thì nên dùng vách di động hoặc bình phong để chia không gian nhưng vẫn đảm bảo chăm sóc được con và che ánh sáng, tạo yên tĩnh cho trẻ.
Không gian sinh hoạt chung hoặc phòng khách là không gian dành cho tất cả mọi người nên sử dụng vách ngăn di động để tạo anco - đây là không gian tương đối phù hợp cho gia đình có người giúp việc. Khi không sử dụng vào ban ngày, chức năng anco sẽ dẹp bỏ cho chức năng phòng khách và sinh hoạt chung.
Bếp là khu vực tạo ra mùi thức ăn rất khó chịu khi sử dụng không gian mở thông với các không gian chức năng khác trong căn hộ. Mặt khác, với người á đông phòng ăn và bếp luôn kín đáo với các chủ thể bên ngoài như là phòng khách. Nếu sử dụng vách ngăn cứng và đóng sẽ tạo cảm giác chật chội thêm cho căn hộ vốn dĩ đã không rộng rãi. Tốt nhất nên sử dụng vách ngăn kín và mở khi tiếp cận với không gian tiếp khách. Kín là kín về mùi và mở là mở rộng trường nhìn để đáp ứng được chức năng không gian đã nêu trên.
Để tạo ra không gian tín ngưỡng trong căn hộ là vô cùng phức tạp, nó đòi hỏi ấm cúng trang nghiêm và kín đáo. Giải pháp tốt nhất cho vấn đề này là sử dụng bình phong - một loại vách ngăn truyền thống của người Việt.
Ngoài những chức năng sử dụng đã nêu, vách ngăn còn giảm tải cho kết cấu công trình, bản thân nó còn mang trong mình những yếu tố của văn hoá nữa.
Tóm lại để có một căn hộ lý tưởng đòi hỏi KTS tâm huyết, đủ trình độ hiểu biết về văn hóa xã hội, trình độ thẩm mỹ và thiết kế để đảm bảo tạo dựng được những căn hộ lý tưởng cho những chủ thể nhất định. Bản thân bài viết này cũng không phải là lý thuyết lý tưởng cho một căn hộ cụ thể
